છેલ્લા 12 વર્ષમાં ભારતીય પરિવારોની ખર્ચ પદ્ધતિમાં નોંધપાત્ર ફેરફાર થયો છે. ભારતીય પરિવારોએ કઠોળ અને અનાજનો વપરાશ ઘટાડવાનું શરૂ કર્યું છે. સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાના રિપોર્ટ અનુસાર, ભારતીય પરિવારો હવે પહેલાની સરખામણીએ નોન-ફૂડ વસ્તુઓ પર વધુ ખર્ચ કરી રહ્યા છે. અહેવાલ મુજબ, શહેરી અને ગ્રામીણ બંને વિસ્તારોમાં ભારતીય પરિવારોમાં અનાજ અને કઠોળના વપરાશમાં પાંચ ટકાથી વધુનો ઘટાડો થયો છે.
વધતી આવક, બહેતર જીવનધોરણ અને સ્વચ્છતા અને પોસાય તેવા કરને પ્રોત્સાહન આપતી સરકારી પહેલોએ ખાસ કરીને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં રહેતા લોકોની પ્રાથમિકતાઓને એક નવો પરિમાણ આપ્યો છે. રિપોર્ટ અનુસાર, ગ્રામીણ અને શહેરી બંને વિસ્તારોમાં લોકોના વપરાશ પેટર્નમાં આ ફેરફાર આર્થિક વૃદ્ધિ, સરકારની નીતિઓ અને જીવનશૈલીમાં બદલાવને કારણે બદલાતી પ્રાથમિકતાઓનો અરીસો છે.
ઘરેલું બજેટમાં બિન ખાદ્ય ચીજવસ્તુઓ પર ખર્ચ વધ્યો
રિપોર્ટ અનુસાર, છેલ્લા 12 વર્ષોમાં ઘરના બજેટમાં નોન-ફૂડ આઈટમ્સનો દબદબો રહ્યો છે, જેનો અર્થ છે કે લોકો નોન-ફૂડ વસ્તુઓ પર વધુ ખર્ચ કરી રહ્યા છે. આ વલણ ગ્રામીણ અને શહેરી વિસ્તારોમાં જોવા મળે છે. વર્ષ 2011-12માં ખાદ્ય પદાર્થો પરનો સરેરાશ ખર્ચ 52.9 ટકા હતો જે વર્ષ 2023-24માં ઘટીને 47.04 ટકા થયો છે.
ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં આ ઘટાડો 5.86 ટકા છે. તે જ સમયે, ગ્રામીણ વિસ્તારોની તુલનામાં શહેરી વિસ્તારોમાં ખોરાક પરના ખર્ચના હિસ્સામાં ઘટાડો થયો છે. શહેરી વિસ્તારોમાં ખોરાક પર ખર્ચનો હિસ્સો 42.62 ટકાથી ઘટીને 39.68 ટકા થયો છે. આ 2.94 ટકાનો ઘટાડો દર્શાવે છે.
બિન-ખાદ્ય ખર્ચમાં વધારો
રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે સ્વચ્છ ભારત અભિયાનની સફળતા અને સ્વચ્છતા પ્રત્યે જાગૃતિ વધવાને કારણે સૌંદર્ય પ્રસાધનોનો ખર્ચ વધ્યો છે. ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં, બિન-ખાદ્ય ખર્ચનો હિસ્સો 2011-12માં 47.1 ટકાથી વધીને 2023-24માં 52.96 ટકા થયો હતો. આ 5.86 ટકાનો વધારો છે. બિન-ખાદ્ય ખર્ચમાં પણ શહેરી વિસ્તારોમાં વધારો જોવા મળ્યો હતો, જેમાં હિસ્સો 57.38 ટકાથી વધીને 60.32 ટકા થયો હતો. આ 2.94 ટકાનો વધારો છે.
ઘરના ખર્ચમાં ટેક્સનો હિસ્સો ઘટ્યો
રિપોર્ટ અનુસાર, આ સમયગાળા દરમિયાન, ગુડ્સ એન્ડ ગુડ્સ ટેક્સ એટલે કે GST દરોના તર્કસંગતકરણને કારણે, સ્થાનિક ખર્ચમાં ટેક્સ અને સેસનો હિસ્સો ઘટ્યો છે. અગાઉની ટેક્સ સિસ્ટમની સરખામણીમાં ઓછા જીએસટી દરને કારણે કપડાં અને ફૂટવેર પર ખર્ચમાં ઘટાડો થયો છે. ખાદ્ય ચીજવસ્તુઓમાંથી બિન-ખાદ્ય ચીજવસ્તુઓ પર વધતા ખર્ચ તરફનું પરિવર્તન ભારતના બદલાતા સામાજિક-આર્થિક પરિદ્રશ્યને દર્શાવે છે.
ભારતીયોની થાળીમાં પહેલાથી જ પ્રોટીનનો અભાવ છે
છેલ્લા 12 વર્ષમાં શહેરી અને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં કઠોળ અને અનાજ પર ઓછા ખર્ચને કારણે નવો ખતરો ઉભો થઈ રહ્યો છે. આહારમાં આ બંનેના અભાવને કારણે શરીરમાં પ્રોટીનની ઉણપનો ખતરો રહે છે. પ્રોટીનની ઉણપને કારણે શરીર નબળું પડી જાય છે અને રોગપ્રતિકારક શક્તિ ઘટી જાય છે.
પ્રોટીનનું મુખ્ય કાર્ય સ્નાયુઓનું નિર્માણ અને સમારકામ છે. કઠોળ, ફણગાવેલા અનાજ, સોયાબીન, સૂકા ફળો, માંસાહારી ખોરાકમાં પણ સારી માત્રામાં પ્રોટીન હોય છે. સ્નાયુઓના સંકોચન, લાલ રક્તકણોના ઉત્પાદન અને શરીરમાં સામાન્ય ચયાપચય માટે પ્રોટીન આવશ્યક છે.
73 ટકા ભારતીય આહારમાં પ્રોટીનનો અભાવ છે
એક નવા અભ્યાસ અનુસાર, લગભગ 73 ટકા ભારતીય આહારમાં પ્રોટીનની ઉણપ છે અને આ ઉણપ શાકાહારીઓમાં વધુ ચિંતાજનક છે. માર્કેટ રિસર્ચ ફર્મ IMRB દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા એક અભ્યાસમાં દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે 84 ટકા શાકાહારી આહારમાં માંસાહારી ખોરાક કરતાં ઓછું પ્રોટીન હોય છે, જે ફરજિયાત પ્રોટીન જરૂરિયાતો કરતાં 65 ટકા ઓછું છે.
શહેરોમાં, લખનૌમાં સૌથી વધુ એટલે કે 90 ટકા પ્રોટીનની ઉણપ છે. અમદાવાદ અને ચેન્નાઈમાં 84 ટકા, વિજયવાડામાં 72 ટકા, મુંબઈમાં 70 ટકા અને દિલ્હીમાં 60 ટકાની અછત છે. અભ્યાસમાં દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે 93 ટકા ભારતીયો તેમની આદર્શ પ્રોટીન જરૂરિયાતોથી અજાણ છે.
